Historia - Parafia p.w. św. Stanisława B.M. w Ręcznie

Historia kościoła

Według przekazu kronik klasztoru w Witowie w 1236 roku w Ręcznie na miejscu wcześniejszego, drewnianego kościoła wybudowano murowaną świątynię. Ręczyńska parafia, w źródłach pojawiła się po raz pierwszy w 1399 roku. Istnienie jej potwierdzone zostało  ponownie w latach 1511 oraz 1521. Najprawdopodobniej na przełomie XVI i XVII wieku kościół uległ zniszczeniu, można to wnioskować z przekazu kronik głoszących, iż w 1618 roku powstał kościół bądź kaplica ufundowana przez Walentyna Raczewskiego. W 1701 roku z fundacji Józefa Małachowskiego   rozbudowano kościół poprzez dobudowanie drewnianej nawy. W 1813 ulega on całkowitemu zniszczeniu (najprawdopodobniej kościół uległ wtedy tylko częściowemu zniszczeniu, a kronikarze umieścili wpis o całkowitym zniszczeniu w celu podkreślenia zasług Wojciecha Kamińskiego) w trakcie pożaru. W 1820 odnowiono prezbiterium, następnie w latach 1824-1825 wybudowano murowaną nawę. Budowniczym był Nikol bądź Müller. Dokonano tego w efekcie starań Wojciecha Kamińskiego, opata klasztoru norbertanów w Witowie, który to przeprowadził zbiórkę pieniędzy na odbudowę wśród okolicznej ludności. W okresie tym kościół składał się z prezbiterium, nawy i dwóch pomieszczeń przylegających do niego od północy i południa (skarbiec i zakrystia.). W 1850 roku przy zachodnich narożach korpusu kościoła dobudowano skarpy.
W 1894 roku zamieniono dawny skarbiec (pomieszczenie południowe) na kaplice, jednocześnie poszerzono wejście do niej od strony kościoła. Następnie, w 1897 roku do wschodniej ściany prezbiterium dostawiono nową zakrystię, zamieniając dawną (pomieszczenie północne) na kolejną kaplicę. Wiele informacji na temat nieudokumentowanych zmian struktury kościoła w XIX wieku daje nam zachowany, i pochodzący prawdopodobnie sprzed 1894 roku (budowa zakrystii), odręczny plan kościoła (bądź jego późniejszy odrys).  Widoczne są na nim dwa, prawdopodobnie drewniane aneksy pod bocznymi przęsłami chóru muzycznego, z klatką schodową umieszczoną w północnym rogu (obecnie na chórze w tym miejscu podłoga wykonana jest z innego rodzaju desek a wejście nań wiedzie w drugim narożniku po kręconych schodach). Współczesne, boczne wejście do prezbiterium (południowo-zachodnie) nie figuruje na planie, można się dopatrywać wejścia po przeciwległej stronie w narożniku północno-zachodnim. Na rzeczonym planie widoczne jest również wejście [?] w południowej ścianie prezbiterium, poniżej okna znajdującego się obecnie w tym miejscu, oraz nisza na przeciwległej ścianie prezbiterium (również poniżej obecnego okna). Plan przedstawia wąskie, rozglifione do ich wnętrza, wejścia do obecnych kaplic bocznych. Na planie nie figuruje natomiast zakrystia i zachodnie wyjście z kaplicy północnej, jednak w jej ścianie północnej umieszczone jest, obecnie nie istniejące okno. W kaplicy południowej plan nie przedstawia, istniejącego obecnie, okna w ścianie wschodniej. Schody do kościoła umiejscowione są zaraz przed jego wejściem a nie, jak obecnie, w pewnym oddaleniu. Zaznaczony jest jeden, niewielki ołtarz w prezbiterium (do rzeczonego planu podchodzić należy z pewną dozą ostrożności, ponieważ może to być wstępny plan przebudowy wykonany przez Mullera, jednego z architektów odpowiedzialnych za budowę nawy (1824-1825). –Dywagacje autora).

Historia otoczenia i włości kościelnych

Uposażenie ziemskie plebana stanowiła dość obszerna działka, położona w pobliżu kościoła, na której wznosił się dwór plebański i domki wikarych oraz kościelnego, a także znajdował się tam ogród. Ponadto pleban dysponował: rolą, łąką (usytuowana naprzeciwko wsi Skotniki), częścią boru nad rzeką Stobienką z pasieką, częścią lasu nad Pilicą, dwoma sadzawkami na Stobience (które w początkach XVI w. były "spustoszałe" ) oraz  fragmentem lasu położonego między Ręcznem a Paskrzynem. Ponadto pleban otrzymywał w karczmie od każdego waru piwa po dwa dzbany. Natomiast dziesięciny wsi i z ról folwarku klasztornego należały do klasztoru, pleban dostawał tylko po pół grosza kolędy. Do parafii Ręczno należał także do 1600 roku kościół filialny w Skotnikach.
Otoczenie kościoła wielokrotnie ulegało przekształceniom, zacierającym jego pierwotny kształt. Najbliższy kościołowi teren w średniowieczu pełnił funkcję cmentarza rozciągającego się na południe i zachód od jego murów, sięgając aż na plac przed kościołem. Na przełomie XVIII i XIX wieku cmentarz  ulokowany został około 400m w kierunku północno-wschodnim od kościoła, gdzie funkcjonował przez krótki okres czasu. Ostatecznie cmentarz został przeniesionym, pod las około 500 metrów na północ od kościoła, gdzie do dziś pełni swoją funkcję.
Ogrodzenie w swojej obecnej formie ukształtowane zostało w latach pięćdziesiątych  minionego wieku, choć w swojej strukturze posiada elementy starsze. Od początków istnienia tu kościoła ulegało ono przekształceniom co najmniej trzykrotnie. Fragmentami najstarszego znanego ogrodzenia, pochodzącego sprzed 1911 roku, są fundamenty widoczne do niedawna u podstawy zachodniego odcinak parkanu, z ich pozostałości, a także zachowanego odręcznego rysunku, przypuszczać  można że ogrodzenie to było dużo węższe od obecnego i najprawdopodobniej zamykało nieregularny w rzucie plac. Kolejne ogrodzenie powstało w 1911 roku. Ostatnia przebudowa ogrodzenia nastąpiła w latach pięćdziesiątych, obejmowała ona poszerzenie placu przykościelnego od północy i południa, przy czym nadsypano północny stok wzgórza kościelnego w celu zabezpieczenia fundamentów kościoła przed osunięciem. W tym najmłodszym ogrodzeniu częściowo wykorzystano konstrukcje z 1911 roku. Zachowano między innymi: zachodnią bramę główną wraz z przylegającymi do niej od północy dwoma, a od południa czteroma przęsłami oraz cztery przęsła zamykające plac od wschodu. Te fragmenty ogrodzenia wyróżniają się kutymi, ozdobnymi przęsłami (od wschodu) oraz kilkoma zachowanymi piaskowcowymi zwieńczeniami słupków, które są nieco większe od późniejszych.
 Obecnie w najbliższym sąsiedztwie kościoła znajduje się plebania i jeden budynek gospodarczy, tylko badania archeologiczne mogłyby dać odpowiedź jak rozmieszczone były starsze zabudowania i jaką miały one formę.  Przed kościołem znajduje się niewielki, trójkątny plac w części zajmujący obszar dawnego cmentarza, obecnie służy jako parking, znajdują się tu pomniki pamiątkowe, opisane w następnych rozdziałach.

Źródło: Praca licencjacka Mieszka Strzelczyka